ဒေါက်တာဘမော်

ဒေါက်တာဘမော်ကို ၁၈၉၃ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၈ ရက်နေ့တွင် ဧရာဝတီတိုင်း၊ မအူပင်မြို့၌ ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ဖခင်ဖြစ်သူမှာ ဦးကျေးဖြစ်၍ မိခင်မှာ ဒေါ်သိန်းတင် ဖြစ်သည်။ ဖခင် ဦးကျေးသည် သီပေါမင်းလက်ထက်တွင် အရာရှိတဦး ဖြစ်ခဲ့ဖူးပြီး မွန်မျိုးရိုးမှ ဆင်းသက်လာသူဟု ဆိုကြသည်။ ဒေါက်တာဘမော်သည် ခရစ်ယာန် (ကက်သလစ်) ဘာသာဝင်တဦး ဖြစ်သည်။

သူသည် ပညာရေးတွင် အလွန်ထူးချွန်သူတဦး ဖြစ်သည်။ ရန်ကုန်မြို့ စိန့်ပေါလ်ကျောင်းနှင့် ရန်ကုန်ကောလိပ်တို့တွင် ပညာသင်ကြားခဲ့ပြီးနောက် ဥရောပသို့ သွားရောက် ပညာသင်ယူခဲ့သည်။ ၁၉၂၄ ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ်နိုင်ငံ ဘော်ဒိုးတက္ကသိုလ် (University of Bordeaux) မှ ပါရဂူဘွဲ့ (PhD) ကို ရရှိခဲ့သည်။ ပြင်သစ်မှတ်တမ်းများအရ သူသည် ပြင်သစ်နိုင်ငံမှ ပါရဂူဘွဲ့ရရှိသော ပထမဆုံး မြန်မာလူမျိုး ဖြစ်၏။ သူ၏ ပါရဂူဘွဲ့ကျမ်းမှာ "ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုင်ရာ အယူအဆများ" အကြောင်း ဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်စာနှင့် ပြင်သစ်စာတို့ကို ကျွမ်းကျင်ပိုင်နိုင်သူလည်း ဖြစ်သည်။

ဆရာစံအမှုနှင့် နိုင်ငံရေးဇာတ်ခုံ

မြန်မာပြည်သို့ ပြန်ရောက်သောအခါ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်တွင် အင်္ဂလိပ်စာနည်းပြအဖြစ် ခေတ္တလုပ်ကိုင်ခဲ့ပြီးနောက် ဝတ်လုံတော်ရရှေ့နေအဖြစ် အသက်မွေးခဲ့သည်။ သူ့ကို နိုင်ငံရေးလောကတွင် လူသိများလာစေသည့် အကြောင်းရင်းမှာ ၁၉၃၁ ခုနှစ် တောင်သူလယ်သမားအရေးတော်ပုံ ခေါင်းဆောင် ဆရာစံ၏ အမှုကြောင့်ပင် ဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်အစိုးရက ဆရာစံကို နိုင်ငံတော်ပုန်ကန်မှုဖြင့် တရားစွဲဆိုရာ ဒေါက်တာဘမော်က ဆရာစံဘက်မှ လိုက်ပါရှေ့နေလိုက်ခဲ့သည်။

ဗြိတိသျှမှတ်တမ်းများအရ ဒေါက်တာဘမော်သည် ဤအမှုကို နိုင်မည်ဟုလည်း မမျှော်လင့်ထားကြောင်း ဆိုသည်။ သို့သော် ဤအမှုက သူ့ကို တနိုင်ငံလုံးက လူသိများသော အမျိုးသားခေါင်းဆောင်တဦးအဖြစ်သို့ ရောက်ရှိစေခဲ့သည်။ ထိုမှစ၍ နိုင်ငံရေးလောကထဲသို့ ခြေစုံပစ် ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ သူသည် "ဆင်းရဲသားပါတီ" (Sinyetha Party) ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ပါတီ၏မူဝါဒမှာ လယ်သမားများနှင့် အခြေခံလူတန်းစားများကို ဦးစားပေးမည်ဟု ကြွေးကြော်ခဲ့သည်။ သို့သော် နိုင်ငံရေးပြိုင်ဘက်များကမူ ဒေါက်တာဘမော်သည် အနေအထိုင် ခမ်းနားထည်ဝါပြီး "ဆင်းရဲသား" ဟူသော အမည်နှင့် မလိုက်ဖက်ဟု ဝေဖန်ခဲ့ကြသည်။

နန်းရင်းဝန်ဘဝ

၁၉၃၇ ခုနှစ်တွင် မြန်မာပြည်သည် အိန္ဒိယနှင့် ခွဲထွက်ပြီး သီးခြားစီမံအုပ်ချုပ်ခွင့် (၉၁ ဌာနအုပ်ချုပ်ရေး) ရရှိခဲ့သည်။ ရွေးကောက်ပွဲတွင် ဒေါက်တာဘမော်၏ပါတီသည် အမတ်နေရာ အများစု မရခဲ့ပေ။ သို့သော် နိုင်ငံရေးအရ လိမ္မာပါးနပ်မှုကြောင့် ညွန့်ပေါင်းအစိုးရ ဖွဲ့နိုင်ခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေးအောက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဆုံး နန်းရင်းဝန် (Premier) ဖြစ်လာခဲ့သည်။

နန်းရင်းဝန်အဖြစ် တာဝန်ယူစဉ် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် ကျောင်းသားသပိတ် (၁၃၀၀ ပြည့် အရေးတော်ပုံ) နှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ ထိုစဉ်က ကျောင်းသားခေါင်းဆောင် ကိုအောင်ဆန်း၊ ကိုနုတို့နှင့် ထိပ်တိုက်တွေ့ခဲ့သည်။ ဗိုလ်အောင်ကျော် ကျဆုံးမှုကြောင့် ဒေါက်တာဘမော်အစိုးရအပေါ် လူထု၏ အကြည်ညိုပျက်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် အယုံအကြည်မရှိအဆို တင်သွင်းခံရပြီး နန်းရင်းဝန်အဖြစ်မှ ပြုတ်ကျခဲ့သည်။

ဂျပန်ခေတ်နှင့် နိုင်ငံတော်အဓိပတိ

ဒုတိယကမ္ဘာစစ် ဖြစ်ပွားလာသောအခါ ဒေါက်တာဘမော်သည် ဗြိတိသျှဆန့်ကျင်ရေး လှုပ်ရှားမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သခင်အောင်ဆန်းတို့၏ တို့ဗမာအစည်းအရုံးနှင့် ပူးပေါင်းပြီး "ဗမာထွက်ရပ်ဂိုဏ်း" (Freedom Bloc) ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထိုလုပ်ရပ်ကြောင့် ဗြိတိသျှအစိုးရက သူ့ကို ဖမ်းဆီးပြီး မိုးကုတ်ထောင်သို့ ပို့ထားခဲ့သည်။ ၁၉၄၂ ခုနှစ် ဂျပန်များ ဝင်ရောက်လာသောအခါ ထောင်မှ လွတ်မြောက်လာခဲ့သည်။ သူ ထောင်မှလွတ်မြောက်လာပုံနှင့် ပတ်သက်၍ အဆိုအမျိုးမျိုး ကွဲပြားလျက်ရှိသည်။ အချို့က ကိုယ်တိုင် ထွက်ပြေးသည်ဟု ဆိုပြီး၊ အချို့က ဂျပန်တို့ လာရောက်ကယ်တင်သည်ဟု ဆိုကြသည်။

ဂျပန်တို့သည် မြန်မာပြည်ကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် အုပ်ချုပ်ရေးခေါင်းဆောင် လိုအပ်လာရာ အတွေ့အကြုံရှိပြီး လူသိများသော ဒေါက်တာဘမော်ကို ရွေးချယ်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၃ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁ ရက်နေ့တွင် ဂျပန်က မြန်မာပြည်ကို "ရွှေရည်စိမ်လွတ်လပ်ရေး" ပေးကြောင်း ကြေညာခဲ့သည်။ ဒေါက်တာဘမော်သည် "နိုင်ငံတော် အဓိပတိ" (Naingandaw Adipadi) ရာထူးကို ရယူခဲ့ပြီး နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲနှင့် အစိုးရအဖွဲ့ခေါင်းဆောင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။
 

ဂျပန်နှင့် ဆက်ဆံရေး

ဒေါက်တာဘမော်၏ ဂျပန်ခေတ်လုပ်ရပ်များကို သမိုင်းပညာရှင်များက အမြင်အမျိုးမျိုး သုံးသပ်ကြသည်။ သူ၏ ကိုယ်တိုင်ရေး အတ္ထုပ္ပတ္တိ "Breakthrough in Burma" စာအုပ်တွင် သူသည် ဂျပန်နှင့် မြန်မာပြည်သူကြား ကြားခံအနေဖြင့် ကာကွယ်ပေးခဲ့ကြောင်း ရေးသားထားသည်။ ဂျပန်ဘက်မှ မှတ်တမ်းများ (ဥပမာ - ဗိုလ်ချုပ်ကြီး အီဒါ၏ မှတ်တမ်း) တွင် ဒေါက်တာဘမော်သည် မာနကြီးသော်လည်း အရည်အချင်းရှိကြောင်း၊ ဂျပန်၏တောင်းဆိုမှုများကို အမြဲလိုက်လျောလေ့မရှိဘဲ ငြင်းဆန်တတ်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။

သို့သော် ပြည်တွင်းမှ နိုင်ငံရေးပြိုင်ဘက်များ (အထူးသဖြင့် ကွန်မြူနစ်များ) က သူ့ကို ဂျပန်ရုပ်သေးအဖြစ် ရှုမြင်ခဲ့ကြသည်။ သူသည် ဂျပန်ဟန်ပန်အတိုင်း ဝတ်စားဆင်ယင်နေထိုင်မှုကို နှစ်သက်ကြောင်းလည်း ဝေဖန်ခဲ့ကြသည်။ ထူးခြားချက်မှာ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဒေါက်တာဘမော်အစိုးရတွင် စစ်ဝန်ကြီးအဖြစ် တာဝန်ယူခဲ့သော်လည်း ဖက်ဆစ်တော်လှန်ရေးအတွက် လျှို့ဝှက်စီစဉ်နေမှုကို ဒေါက်တာဘမော်အား အသိမပေးခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ သမိုင်းအထောက်အထားအချို့ကမူ ဒေါက်တာဘမော်သည် တော်လှန်ရေးလုပ်မည်ကို ရိပ်မိသော်လည်း မသိချင်ယောင် ဆောင်နေခဲ့သည်ဟု ဆိုကြသည်။

စစ်ပြီးခေတ် ဘဝနှင့် နိဂုံး

၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဂျပန်များ စစ်ရှုံး၍ ဆုတ်ခွာသောအခါ ဒေါက်တာဘမော်လည်း လိုက်ပါသွားခဲ့သည်။ မော်လမြိုင်၊ ထိုင်းနိုင်ငံမှတဆင့် အင်ဒိုချိုင်းနား (ယခု ဗီယက်နမ်)၊ ထိုမှတဆင့် ဂျပန်နိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ဂျပန်နိုင်ငံ နီဂါတာမြို့အနီးရှိ ဘုန်းကြီးကျောင်းတကျောင်းတွင် ပုန်းအောင်းနေခဲ့ပြီးနောက် အမေရိကန်တပ်များက သူ့ကို ဖမ်းမိခဲ့သည်။ တိုကျိုမြို့ရှိ စူဂါမိုအကျဉ်းထောင် (Sugamo Prison) တွင် ထိန်းသိမ်းခံခဲ့ရသည်။

၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှတို့က သူ့ကို ပြန်လွှတ်ပေးခဲ့ရာ မြန်မာပြည်သို့ ပြန်ရောက်လာခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးလောကသို့ ပြန်လည်ဝင်ရောက်ရန် ကြိုးစားသော်လည်း ဖဆပလအဖွဲ့ချုပ်၏ ကြီးမားသော အရှိန်အဝါကြောင့် နေရာမရတော့ချေ။ လွတ်လပ်ရေးရပြီးခေတ်တွင်လည်း အတိုက်အခံ နိုင်ငံရေးသမားအဖြစ်သာ ရပ်တည်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၆၀ ပြည့်လွန်နှစ်များတွင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်း အစိုးရလက်ထက်၌လည်း ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံခဲ့ရဖူးသည်။

ဒေါက်တာဘမော်သည် ၁၉၇၇ ခုနှစ်၊ မေလ ၂၉ ရက်နေ့တွင် ရန်ကုန်မြို့၌ ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ သူသည် မြန်မာ့နိုင်ငံရေးသမိုင်းတွင် ဉာဏ်ပညာ ကြီးမားသော်လည်း ကံခေခဲ့သော ခေါင်းဆောင်တဦးအဖြစ် သမိုင်းပညာရှင်အများစုက သတ်မှတ်ကြသည်။ သူ့ကို နှစ်သက်သူများက လက်တွေ့ကျသော နိုင်ငံချစ်စိတ်ရှိသူ (Pragmatic Nationalist) အဖြစ် ရှုမြင်ကြပြီး၊ မနှစ်သက်သူများကမူ အခွင့်အရေးသမား (Opportunist) အဖြစ် သမိုင်းတွင် မှတ်တမ်းတင်ခဲ့ကြသည်။