ဝိဟာရဒေဝီ (ရှင်စောပု)

ရှင်စောပုကို ၁၃၉၄ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၄ ရက်နေ့တွင် ဟံသာဝတီ (ပဲခူး) ၌ ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ ခမည်းတော်မှာ မွန်ဘုရင်အကျော်အမော် ရာဇာဓိရာဇ်ဖြစ်ပြီး မယ်တော်မှာ မိဖုရား သုဒ္ဓမာယာ ဖြစ်သည်။ မွန်အမည်မှာ "ဗညားထော" ဖြစ်ပြီး "မင်းသမီးအို" သို့မဟုတ် "အသက်ကြီးမှရသော သမီးတော်" ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ငယ်စဉ်ကပင် ရုပ်ဆင်းအင်္ဂါ လှပတင့်တယ်သူ ဖြစ်သည်။ အသက် ၂၀ အရွယ်တွင် တူတော်စပ်သူ ဗညားဗွဲ့နှင့် လက်ထပ်ခဲ့ပြီး သားသမီးသုံးပါး ထွန်းကားခဲ့သည်။ သို့သော် အိမ်ထောင်သက် ၅ နှစ်အကြာတွင် ခင်ပွန်းသည် ကွယ်လွန်သွားသဖြင့် အသက် ၂၅ နှစ်အရွယ်တွင် မုဆိုးမ ဖြစ်ခဲ့ရသည်။

၁၄၂၃ ခုနှစ်တွင် ခမည်းတော် ရာဇာဓိရာဇ် နတ်ရွာစံပြီးနောက် အစ်ကိုတော် ဗညားရံ နန်းတက်ခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် အင်းဝဘုရင် ဆင်ဖြူရှင်သီဟသူက ဟံသာဝတီကို တိုက်ခိုက်ရန် ပြင်ဆင်နေသောကြောင့် စစ်မဖြစ်လိုသော ဗညားရံက နှမတော် ရှင်စောပုကို အင်းဝဘုရင်ထံ ဆက်သကာ စစ်ပြေငြိမ်းခဲ့ရသည်။ ရှင်စောပုသည် နိုင်ငံရေးဓားစာခံအဖြစ် အင်းဝသို့ ပါသွားခဲ့ရသည်။ အင်းဝဘုရင် သီဟသူ လုပ်ကြံခံရပြီးနောက် နန်းတက်လာကြသော ကလေးကျတောင်ညိုနှင့် မိုးညှင်းသတိုးတို့ကလည်း သူမကို မိဖုရားအဖြစ် ဆက်လက်ထားရှိခဲ့သည်။ ရှင်စောပုသည် အင်းဝတွင် ၄ နှစ်ကြာ နေထိုင်ခဲ့ရပြီး "ဘုရင်သုံးဆက်၏ မိဖုရား" ဖြစ်ခဲ့ရသည်။

အင်းဝတွင် ပျော်ရွှင်မှုမရှိဘဲ ဟံသာဝတီကို အမြဲလွမ်းဆွတ်နေခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် အင်းဝ၌ ပိဋကတ်စာပေ သင်ကြားနေသော မွန်ရဟန်းတော်နှစ်ပါးဖြစ်သည့် ဓမ္မဉာဏ (နောင်တွင် ဓမ္မစေတီမင်း) နှင့် ဓမ္မပါလတို့နှင့် လျှို့ဝှက်ဆက်သွယ်ခဲ့သည်။ ရဟန်းတော်များက ဥပါယ်တံမျဉ်ဖြင့် သူမကို ကယ်ထုတ်ခဲ့ရာ ၁၄၂၉ ခုနှစ်တွင် လှေဖြင့် ထွက်ပြေးလွတ်မြောက်ခဲ့ပြီး ဟံသာဝတီသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့သည်။

ဟံသာဝတီတွင် အစ်ကိုတော် ဗညားရံ၊ သားတော် ဗညားဝရု၊ တူတော် ဗညားကျန်းတို့ တဆက်ပြီးတဆက် နန်းတက်ခဲ့ကြသည်။ ဗညားကျန်း လုပ်ကြံခံရပြီးနောက် ဟံသာဝတီထီးနန်းတွင် အမျိုးသားမင်းဆက် ပြတ်သွားသောကြောင့် မှူးမတ်များက တိုင်ပင်ပြီး ရှင်စောပုကို နန်းတင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၄၅၃ ခုနှစ်တွင် ရှင်စောပုသည် အသက် ၅၉ နှစ်အရွယ်၌ ဘုရင်မ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သူသည် အရှေ့တောင်အာရှသမိုင်းတွင် ကိုယ်ပိုင်အရည်အချင်းဖြင့် အုပ်ချုပ်သော တပါးတည်းသော ဘုရင်မကြီး ဖြစ်သည်။

သူမ၏နန်းသက် ၇ နှစ်သည် ငြိမ်းချမ်းသာယာခဲ့ပြီး စစ်မက်မလိုလားဘဲ ကုန်သွယ်ရေးကို အားပေးခဲ့ရာ ဟံသာဝတီမှာ စီးပွားရေးအရ အလွန်စည်ပင်ဝေဆာခဲ့သည်။ သက်တော်ကြီးမှ နန်းတက်ရသောကြောင့် တရားဓမ္မကိုသာ စိတ်ဝင်စားခဲ့ပြီး ထီးနန်းဆက်ခံမည့်သူကို ရွေးချယ်ရာတွင် ကိုယ့်ဆွေမျိုးသားချင်းများကို မရွေးချယ်ခဲ့ပေ။ ဆွေမျိုးများမှာ အာဏာလုကာ တိုင်းပြည်ပျက်စီးမည်ကို စိုးရိမ်သောကြောင့် သူမကို ကယ်တင်ခဲ့သော ရဟန်းတော် ဓမ္မဉာဏကို ရွေးချယ်ခဲ့သည်။ ရဟန်းဘဝမှ လူထွက်စေပြီး သမီးတော်တပါးနှင့် လက်ထပ်ပေးကာ "ဓမ္မစေတီ" အမည်ဖြင့် အိမ်ရှေ့အရာ ပေးခဲ့သည်။

၁၄၆၀ ပြည့်နှစ်တွင် ရှင်စောပုသည် ထီးနန်းကို ဓမ္မစေတီမင်းအား လွှဲအပ်စွန့်လွှတ်ခဲ့ပြီး ဒဂုံ (ရန်ကုန်) သို့ ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ခဲ့သည်။ ဘဝ၏နောက်ဆုံးအချိန်များကို ရွှေတိဂုံစေတီတော် ပြုပြင်မွမ်းမံရေးတွင် မြှုပ်နှံခဲ့သည်။ သူမသည် စေတီတော်ကို ဉာဏ်တော်မြှင့်တင်ခြင်း၊ ပစ္စယံများ တည်ဆောက်ခြင်း၊ လေးဖက်လေးတန်တွင် မုခ်များ တပ်ဆင်ခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သူမ၏အထင်ရှားဆုံးသော ကုသိုလ်မှာ ကိုယ်အလေးချိန်နှင့်ညီမျှသော ရွှေ ၂၅ ပိဿာခန့်ကို ချိန်ခွင်ဖြင့်ချိန်ကာ ရွှေပြားများခတ်၍ စေတီတော်အလုံးပြည့် ကပ်လှူခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဤသည်မှာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပထမဆုံး လုံးတော်ပြည့်ရွှေချခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။

၁၄၇၂ ခုနှစ်တွင် ရှင်စောပုသည် အသက် ၇၈ နှစ်အရွယ်၌ နာမကျန်းဖြစ်ကာ နတ်ရွာစံခဲ့သည်။ ကွယ်လွန်ခါနီးအချိန်တွင် သူမ၏ကုတင်ကို ရွှေတိဂုံစေတီတော်ဘက်သို့ လှည့်ခိုင်းပြီး စေတီတော်ကို ကြည်ညိုရင်း ငြိမ်းချမ်းစွာ ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ သူမ၏အရိုးအိုးစေတီသည် ရန်ကုန်မြို့ မြေနီကုန်းအနီးတွင် ရှိသည်ဟု အစဉ်အလာ ယုံကြည်ကြသည်။ သမိုင်းပညာရှင်များက သူမကို "ငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် သာသနာပြု ဘုရင်မကြီး" ဟု သတ်မှတ်ကြသည်။ သူမ၏ကောင်းမှုကြောင့် မွန်-မြန်မာ ယဉ်ကျေးမှုများ ရောနှောကာ ရွှေတိဂုံစေတီတော်သည် ကမ္ဘာ့အံ့ဖွယ်တပါး ဖြစ်လာခဲ့ရသည်။